Kur dashuria thyen tabutë

Nga MERLIND RAMADANI Kalimi nga një sistem politik në një tjetër ka bërë që shumë sjellje të ndryshojnë. Të dashuruarit dhe perceptimi mbi seksin ka ndryshuar, duke bërë që shumë barriera të thyhen. Edhe pse një fillimi i vështirë, apo përplasja e brezave që ka çuar në shumë debate, bota perëndimore dhe servirja e informacionit të gjerë ka bërë që liria individuale të përmirësohet, duke bërë që të rinjtë shqiptarë sot të jenë më të lirë në marrëdhëniet dashurore.  Për hir të lirisë në dashuri ata kanë thyer shumë tabu..   Thyerja e barrierave të ndryshme, gjatë viteve të fundit në Shqipëri, ka qenë një nga proceset më të vështira. Jo vetëm për t’u kuptuar por për t’u pranuar, e më pas për të pranuar pasojat si një pjesë e pandashme që të serviret. Përveç barrierave politike që kanë qenë më se të ndjeshme, shqiptarët janë përballur edhe me një tjetër fenomen të paevitueshëm gjatë kalimit nga njëri sistem në tjetrin. Ballafaqimi me “barrierën” kulturë ka qenë një ndër më të vështirët. Shqiptarëve gjatë njëzet viteve të fundit u është dashur të adoptohen me shumë dukuri të tjera sociale, me një mënyrë të re të veshuri ndofta, me zakone të tjera, me tendenca të reja, mendime të ndryshme si dhe sjellje të reja sociale. Me këtë të fundit nënkuptohet ndryshimet që kanë përjetuar shqiptarët në mënyrën e të dashuruarit apo shprehjes së lirisë seksuale. Dhe kjo nuk është pak për t’u diskutuar. Të menduarit ndryshe në dashuri dhe të qenurit shumë herë më liberal në të gjithë këtë sistem vlerash dhe kulturash është konkluduar në atë që thamë më parë- thyerja e barrierave në kulturë ka qenë një ndër më të vështirat. Duhet të pranojmë që seksi dhe dashuria tashmë nuk janë më tabu. Fillim i vështirë Vitet nëntëdhjetë kanë qenë më të vështirat në transmetimin e fenomenit. Sepse ishin vitet e para që u thyen diktatet më të ashpra, të venë nga një sistem i mëparshëm diktatorial. Ishin vitet më të vështira, pasi fenomeni i të dashuruarit ndryshe, më lirshëm, më fortë, pa frikë e drojë po provohej për herë të parë, natyrshëm edhe pasojat ishin më të forta. A vazhdonin të gjykoheshin ende të rinjtë shqiptarë? Sigurisht. Për shumë nga njerëzit e asaj kohe, edhe pse qe fillim demokracie e gjenin veten vështirësisht të adoptueshëm në një kohë të re. Të qenurit i lirë në çfarëdolloj shprehie individuale, ishte antivlerë dhe turp.  Ja pse fillimet e proceseve të tilla janë gjithmonë të vështira. Në herët e para çdo gjë është e vështirë, për t’u kuptuar, përjetuar e sidomos për t’u pranuar. Ndikimet e para Të “shijuarit” e demokracisë u bë nga të gjithë edhe pse nga disa më pak e nga disa më shumë. Të dashuruarit pas lirisë, e të dashuruarit pas dashurisë ishin të parët që u ndikuan nga kultura e huaj. Emigrimi jashtë kufijve shqiptarë u mësoi shumë shqiptarëve se të pasurit e një të dashure, apo dashuri, dhe sidomos të dashuruarit ishte gjëja më normale. Diçka e bukur por edhe e nevojshme. Njerëzit kanë nevojë të shprehin ndjenjat dhe të shprehurit e tyre nuk duhet ndaluar përmes tabuve. Të bërit seks është një pjesë tjetër e gjithë fenomenit dhe si i njëjtë në vlerë dashuria dhe seksi konsiderohen një. Përmes përthithjes së kulturës së huaj si dhe krijimit të marrëdhënieve të ngushta me botën perëndimorë, dalëngadalë u eklipsuan disa nga tabutë më të errëta. Shumë shqiptarë filluan t’i shohin gjërat ndryshe, duke qenë kështu më të lirshëm në atë që donin dhe kërkonin. Përmes një informacioni të bollshëm kulturor, i cili u përftua edhe nga transmetimi i gjerë i medias së huaj dhe moderne, të gjithë filluan të kuptonin më mirë termin “liri”. Ironikisht në këto vite u kuptua se sa të mohuar dhe të ndryshëm ishin shqiptarët me shtetasit euroipianë. Çdo lloj informacioni u induktua te shumë kush se si të jenë më pranë asaj që ndiejnë, qoftë dhe përmes muzikës, klipeve të ndryshëm, filmave serialë, apo edhe parfumeve të reja. Secila prej tyre tregonte se si njeriu dashuron dhe di ta tregojë kaq bukur këtë ndjenjë. Adoleshentët panë se në filmat e huaj, aty ku edhe pasqyrohet në njëfarë mënyrë jeta amerikane apo ajo europiane, se si sillen bashkëmoshatarët e tyre në komunitete të tjera, duke përcjellë simbole të tjera. Ashtu sikurse edhe shumë prej vajzave kuptuan se të përdorurit e një parfumi firmato i bën ata të ndihen më seksi dhe të dashuruara. Kështu të gjithë nga pak jo vetëm që filluan të provojnë shijen e parë të dashurisë, por njëkohësisht filluan të mësojnë se si serviret kultura e huaj në marrëdhëniet dashurore. Përplasja e brezave Por të qenurit vetvetja në përjetimin e marrëdhënieve dashurore, kryesisht nga adoleshentët e të rinjtë, ka pasur pasojat e saj. Ballafaqimi dhe përplasja e brezave ka qenë dhe me sa duket do të jetë e pashmangshme. A do të mësohen prindërit shqiptarë me këtë fenomen? A është e tolerueshme për ata të shohin fëmijët e tyre që shoqërohen hapur më një djalë apo një vajzë duke ditur që marrëdhënia shkon përtej shoqërores? Kjo është shumë e vështirë për t’u pranuar. Ky do të ishte mendimi i shumicës së prindërve shqiptarë, të cilët mbrojnë me zell e fanatizëm kulturën, traditën dhe kohën e e tyre. Duke qenë gjithmonë nën presionin e mendimeve paragjykuese midis tyre është i vogël numri i prindërve të emancipuar e liberal, të cilët kanë filluar të provojnë të kuptojnë fëmijët e tyre dhe brezat të zvogëlojnë kështu hapësirën e hendekut që kanë midis. Një fenomen i vështirë social, por koha është ajo që ndryshon shumë fenomene. E midis tyre risjell mendime të cilat kthehen në tendencë. A mund të përqafohen tendenact moderne nga brezi i vjetër? A mund ta pranojnë prindërit shqiptarë që fëmijët e tyre po jetojnë kohën moderne, atë që dikur e kishin të ndaluar, duke përjetuar eksperienca të ndryshme seksuale dhe dashurore?  Kohët kanë ndryshuar dhe këtë duhet ta pranojmë. Jetojmë në një shoqëri ku liria është më se individuale. Aty ku të gjithë duan të shprehen, të kenë të drejtën të pranojnë sikurse edhe të kundërshtojnë. Përplasja e brezave ka çuar në shumë diskutime e debate. Nuk do të ketë “fitimtarë”. Secili mund të mbrojë dëshirën dhe mendimet e veta, por brenda një kulture të caktuar duhen respektuar simbolet e veta. Kështu që nëse shumica e vajzave shqiptare mund të këtë pasur dhe ka më shumë se një marrëdhënie kjo nuk është më një tabu. Të paktën sot mund të themi se ky lloj fenomeni është bërë i prekshëm nga të gjithë, dhe duhet përjetuar lirshëm, pa frikë e ndrydhje. Të rinjtë sot Jo vetëm në rrugët e Tiranës, jo vetëm në kryeqytetin shqiptar ku jeta po dimensionalizohet nga dita në ditë duke reflektuar gjithmonë e më tepër vlerat e një jete perëndimore, por në të gjitha qytetet shqiptare djemtë dhe   vajzat kanë filluar të kenë dëshirën për të qenë më të lirë. Nëse dikur ata punonin më shumë për familjen sesa për veten, sot me sa duket po ndodh e kundërta. Liberalizimi i femrës dhe individit në përgjithësi ka çuar në përballjen e shumë fenomeneve njëkohësisht. Shumica e studentëve që arsimohen në kryeqytet dëshirojnë të punojnë aty, duke mos dashur të kthehen në qytetet e tyre. Ruajta e një raporti për një kohë të gjatë nga vajzat është bërë më se normale. Të jetosh brenda një dashurie të gjatë, edhe nëse kjo lloj dashurie për shumë arsye nuk mund të kurorëzohet, ka të njëjtën vlerë, ajo mbetet një ndjenjë me të njëjtën bukuri dhe emocion. Si e tillë nuk duhet të gjykohet. Ndaj nëse shohim shumë prej të rinjve që puthen e përqafohen në vende të ndryshme, në bare, plazhe, lokale e kudo anembanë kjo do të thotë që Shqipëria ka ndryshuar tashmë. Ajo nuk i përket më viteve të diktaturës, ku të rinjtë druheshin e fshiheshin- edhe pse mund të kishin të njëjtat ndjenja, sot ata janë më të lirshëm, pasi në mendimet e gjithsecilit seksi dhe të bërit dashuri nuk është më tabu.

Nga MERLIND RAMADANI Shoqëria shqiptare po ndeshet gjithnjë e më hapur me dukurinë e tradhtisë në çift, duke e konsideruar si një fenomen social jo aq tabu. Sociologët zbulojnë mjaft prej shkaqeve të saj, një pjesë e të cilave të përbotshme. Ka shumë arsye pse partnerët në çift tradhtojnë. Disa në tradhti të lehta e të tjerë në tradhti dramatike. Por si duhet kuptuar ajo? Si realitet i natyrshëm, si ilaç i dashurisë apo si disfatë personale?   Në mendjen dhe kulturën tonë tradhtia ka një ngarkesë negative: jo më kot Dante Aligeri në “Komedinë Hyjnore” i degdis dy tradhtarët Paolo dhe Francesca në rrethin e Ferrit. Por megjithatë nuk është e thënë që tradhtia të jetë gjithmonë “negative”….Edhe pse statistikat tregojnë se mbi 70 për qind e njerëzve tradhtojnë, kjo mund të lexohet që “nëse nuk jemi ne personi që tradhton, atëherë është partneri ynë….”. Midis pyetjeve të shumta që i janë bërë çifteve rreth  faktorit kyç në një marrëdhënie dashurie, duket se përgjigja rezulton unike. Ajo është e njëjtë edhe pse njerëzit janë të karaktereve e të mendjeve të ndryshme. Besimi dhe të qenurit besnik. Kjo është ajo që kërkojnë partnerët nga njëri tjetri. Tradhtia është ana më e errët e çdo ndjenje dhe marrëdhënieje. Njësia matëse më delikate që shpreh vlerat e vërteta të një raporti.  Por sa e afërt dhe e largët është ajo, edhe kur partnerët mendohet të jenë në kushtet më ideale të një dashurie? Sa kërcënues duket faktori i pabesueshmërisë në situata më ç’komplekse dhe të kundërta dashurore? A shihen efekte pozitive përtej fenomenit “dramë”? Cilat janë pistat në të cilat duket se marrin jetë tradhtitë e lehta apo problematike? Edhe pse fajësinë e merr vetëm njëri a është i vetmi që i duhet ta përballojë? Janë këto shumë problematika që lidhen në mënyrë të drejtpërdrejtë me filozofinë e gjerë të tradhtisë. Arsye të shumta që çojnë në dilema të ndryshme. Pasione, inate, hakmarrje, kërkim për vetëvlerësim, siguri dhe revoltë janë të gjitha këto komponentë të cilët duket se nxisin të njëjtin reaksion, tradhtinë. Ana e errët e dashurisë Tradhtia është ajo që shumë çifte duken se i tremben më shumë gjatë bashkëjetesës së tyre. Është ana më e erret e një raporti dashurie, duke pasuar dhembje, zhgënjim, vuajtje, frikë të vazhdueshme, humbje besimi, zemërim dhe ankth. Ajo është cilësuar më të drejtë si mashtrimi më “perfekt” që të bëhet atëherë kur nuk e pret. Vjen papritur dhe pakuptuar në një mënyrë të frikshme dhe ikën me shumë gjurmë të thella në ndërgjegje, duke të vjedhur buzëqeshjen në mënyrën më të padrejtë. Është kostoja që paguan ironikisht. Ky është perceptimi që mund të përshkruhet rreth dramave të ndryshme që përjetohen çdo ditë midis shumë historive shqiptare. Rrethanat mund të jenë të ndryshme por shpesh herë të paqarta. Një djalë rreth moshës 25 vjeç lidhet me një grua të martuar, kjo 31 vjeçe me 2 fëmijë. Deri këtu dikush mund të mendojë se të dy ata i lidh vetëm seksi, pasi s’duhet të ketë dashuri mes tyre, por çudia është se ky person ka një të dashur 21 vjeçe. Në fakt këto janë histori që ndodhin çdo ditë. Janë histori ku të gjithë mund të gjejnë pak nga vetja dhe të kuptojnë se pavarësisht se lidhja e tyre duket se ecën mirë e shtruar, tradhtia mund të shfaqet kur nuk e pret dhe as e mendon.  Përse ndodh tradhtia? Kjo është një ndër pyetjet përgjigja e së cilës është vërtet komplekse. Sigurisht që brenda mureve të errëta të dramës së paevitueshme duhet të ketë themele të forta për të arritur deri aty. Sipas psikoanalistit të njohur Zigmund Froid, ajo që çon kryesisht në tradhti është monotonia që lind në një marrëdhënie të caktuar. Një çift edhe pse duket se ka një raport të mirë e pozitiv, shpesh herë ndihet se mungon dëshira për të provuar ndjesi të reja, për të thyer monotoninë mbizotëruese. Ata që e marrin iniciativën më lehtë në këto lloj situatash duket se janë meshkujt. Kjo shpjegohet edhe me natyrën e tyre biologjike e psikologjike. Tek mashkulli është shumë e zhvilluar dëshira për të provuar ndjesi të shumta seksuale që në termat e mjekësisë përcaktohet me emrin “libido”, e thënë ndryshe “uri seksuale”. Ndërsa tek femrat kjo lloj gjendjeje, është shumë më e kontrolluar. Ato janë disi më të vetpërmbajtura e më të “arsyeshme”. Prandaj ndodh që edhe pas shumë ndarjeve që mund të pësojnë të dyja palët si meshkujt apo femrat, shpeshherë, meshkujt e kanë më të lehtë të krijojnë një raport të ri. Ata janë më të lirë për të provuar emocione të reja. Si pasojë adoptohen shumë lehtë ndaj aventurave të ndryshme që ndërmarrin. Një tjetër arsye që çon në fenomenin e padëshiruar është thjesht për hir të një dashurie apo pasioni më të fortë që lind. Kjo zakonisht ndodh prej femrave të cilat nëse tradhtojnë e bëjnë sepse kanë gjetur një emocion tepër të fortë dhe bindës, pas të cilit do ishin të gatshme të paguanin me “çdo gjë”. Madje edhe me humbjen e një raporti të gjatë dashurie që mund të kenë pasur. Ato arrijnë të zëvendësojnë më lehtë emocione, por vetëm në rastet kur kanë kuptuar se përjetojnë një emocion vërtet të fortë. Me pak fjalë, në rastin e femrave tradhtia ndodh kur ato dashurojnë vërtet. Në emër të pasionit kanë “ngulur” një thikë pas shpine. Duket se kjo është me e fortë se ajo e meshkujve të cilët tradhtojnë, në kuptime më seksuale. Megjithatë asgjë nuk është e prerë me thikë edhe pse këto mendohet të jenë rastet më tipike, midis shumë të tjerave, edhe pse sociologët të ndryshëm pohojnë se këto janë rastet kur tradhtia është më e vrazhdë e më goditëse. Pasi tradhti të tjera të cilat mund të shihen në një sy më pak tragjik janë ato që ndodhin në situata disi më lehtësuese. Shpeshherë partnerët ndihen të pavlerësuar nga njëri tjetri. Ajo që duan dhe kërkojnë është pak më shumë stimë, vëmendje dhe besim vlerësues. Pas debatesh të ndryshme ndodh që shumë prej partnerëve meshkuj apo femra, duket se kërkojnë një tjetër person i cili mund të jetë një dëgjues i mirë, qoftë edhe për pak kohë. Kjo përbën një tjetër arsye flagrante që çon në tradhti. Pak a shumë kjo përngjason me një tjetër formë, atë të hakmarrjes. Në shumë raste ndodh që partnerët për arsye xhelozie, apo inate të papritura e të pakuptimta revoltohen aq shumë saqë do të mjaftonte një tjetër njëri për të nxjerrë dufin dhe inatin e fshehur. Sigurisht shpirti kërkon shpagim, por le të themi që kjo nuk është mënyra më e mirë për ta marrë atë. Ndarje përgjegjësish Receta e parë që do jepnim pas një fenomeni kaq të rëndë e të dhimbshëm do ish faji. I kujt është faji? Kush e bëri këtë gjë? Marrja e përgjegjësive pas akteve të tilla, që për hir të së vërtetës janë të shëmtuara, është një tjetër aspekt paksa i vështirë për t’u konsideruar. Faji, ashtu siç thuhet shpesh në biseda të përditshme, mbetet “jetim”. Por nëse do flisnim për këtë lloj “meseleje” që ngatërrohen shumë elementë, individë, ndjenja e faktorë, subjekti është paksa më i ndërlikuar sa duket. Ashtu si edhe shumë arsye të çojnë në fenomenin në fjalë ashtu edhe shumë pasoja e shoqërojnë atë. Nëse Arbri doli me shokët e tij për të dëfryer në një pasdite të diele, ishte sepse e dashura e tij nuk pranoi të dilte me të pasi impenjime të tjera ishin bërë më të rëndësishme për të. Duket se koha që Arbri kalonte me shoqërinë e tij ishte më madhe se ajo që kalonte me të dashurën. Rastësisht ndodh që të gjendet me një nga ish miket e vjetra. Të njëjtën panoramë mund të tregonin edhe për shumë çifte të tjera, ashtu si për shembull për Anjezën me Klejdin. Historia e tyre ishte një histori e bukur por që ish bërë tepër inpasionante. Pas disa muajsh të fejuar Anjeza kupton se nuk ndihej më e dashuruar. Ajo shprehet se bashkëjetesa ndryshoi gjithçka. Ashtu sikurse edhe Klejdi i cili filloi të ishte më dyshues, më i ftohtë, shumë ndryshe. Në këto lloj rrethanash ajo që kuptoi ishin ndjenjat që kishin lindur për shokun e saj të punës. Në histori të ndryshme, po të hedhësh vëzhgime investiguese kupton se ftohja apo tradhtia lind mbi pista të forta, madje të qëndrueshme edhe pse të papranueshme si të justifikueshme. Por duke analizuar historitë e lartpërmendura, duket se do ishte e padrejtë nëse fajësinë do e merrte vetëm njëri prej partnerëve. Pasi akti drejt rrugës së shëmtuar duket se është performuar nga të dyja palët. Le të themi që një raport dashurie i ngjan një vallëzimi të bukur, apo një tangoje të thjeshtë. Për të arritur një interpretim të mirë duhet vëmendje dhe pjesëmarrje në vallëzim nga të dyja palët. Në të kundërt ai nuk është më një vallëzim i realizuar.                           Përtej efekteve anësore Por midis ndjesive më negative që prodhon fenomeni i tradhtisë, mendohet gjithashtu se është fenomeni që e ka një anë tjetër të medaljes. E frikshme por e besueshme. Rrethanat që çojnë individë të ndryshëm në kryerjen e një drame të tillë janë nga më të larmishmet, ashtu siç i përmendëm më lart. Por midis arsyeve më banale fshihen të vërteta çliruese që ndonjëherë janë të nevojshme. Ato janë edhe rastet më të mira të cilat ndonjëherë të bëjnë të kuptosh të vërteta triumfuese. Pas një tradhtie të rëndomtë apo jo të tillë, të ndodh të përshkosh ndjesi nga më të paparashikuarat. Që nga kënaqësia e përjetuar, rigjetje e vetvetes, një aventurë e kërkuar, deri te vetëgjyqësia apo pendimi i rëndë. Është pikërisht kjo, ana e medaljes, që kushdo që e ka ndjerë ka kuptuar se jeta e tij ka marrë një tjetër kuptim. Pikërisht të ndodh që pas një tradhtie, të kuptosh ndjenjat e vërteta që ekzistojnë brenda teje. Arrin të kuptosh që prapaskena të tilla, të kanë përzgjedhur aktorin më të mirë të një historie të vërtetë dashurie. Ndoshta pas të tilla rrethanash njeriu kupton se pasioni i vërtetë është pasioni që ka provuar në dashurinë e tij. Është ajo dashuria për të cilën ia vlen të vazhdosh, ndoshta më me shumë vendosmëri, shpirt dhe brendi. Në këto lloj rastesh gjithçka kuptohet se pas një akti, që edhe pse i shëmtuar në dukje, në depërtime të thella mbart vlera të vërteta shëruese. Ndaj më të drejtë mund të themi se tradhtia përpos efekteve negative, ndodh të shndërrohet si një kurues i një marrëdhënieje të caktuar e cila rilind falë efekteve të panjohura por ekzistente dhe pozitive.               Çfarë sugjerohet? Ajo që sugjerojnë sociologët e ndryshëm është gjetja e një zgjidhjeje. Për të mbrojtur një raport nga vdekja e tij ka mënyra që mund ta mbajnë në jetë. Cilat janë ato?  Si mund të shmanget tradhtia? Tradhtia është shumë flagrante dhe si e tillë shmangia saj rrallë ndodh. Megjithatë ka dhe raste shprese. Një bisedë e hapur me partnerin duke i treguar gjithçka rreth ndjenjave të reja, do ishte ajo që sugjerohet nga shumë sociologë. Të flasësh për ndjenjat e reja është një ushtrim shumë i mirë për të çliruar  nga mëkati  “ndërgjegjen e vrarë”. Pas një bisede mund të kuptohet nëse është ajo që kërkon vërtet apo ruajtja e raport të parë. Konsultimi me ekspertë martesorë është një mënyrë tjetër efikase që do të ndihmonte për mbrojtjen e lidhjes. Çfarë sugjerohet nëse “dëmi” është bërë? E vështirë, por i riparueshëm. Duket se e njëjta pilulë sugjerohet. Pas një tradhtie të menduar apo ajo, të flasësh me partnerin është gjëja më e mirë që mund të bëhet. Edhe pse shumë do të mendonin shprehjen e famshme “pse të shkosh si cjapi te kasapi?”, ekzistojnë rrugë lehtësuese. Duke folur në mënyrë të sinqertë, për pendim dhe breje ndërgjegje situata mund të shihet me sy më pak tragjik. Falje apo jo, përgjigja mbetet relative. Kjo varet se sa e përballueshme është tradhtia nga tjetri dhe i dëshirueshëm mund të jetë jetëgjatësia e raportit.         Përse tradhtojmë: Sepse dashurojmë një tjetër (30%) Për të luftuar monotoninë, dëshira për pushtime të reja (22,6%) Dëshira për të provuar eksperienca të ndryshme seksuale (19%) Sepse ndihemi të pakënaqur nga partneri (15,3%) Sepse ndihemi të pakënaqur nga jeta dhe duam një konfirmim (12,8)